“Phương pháp giao tiếp giúp con người khơi dậy lòng trắc ẩn và ý muốn cho đi từ trái tim”. Một công cụ không thể thiếu để giúp mỗi người có đời sống nội tậm, đời sống xã hội và những mối quan hệ chất lượng, lành mạnh và hài hòa hơn.
Yếu tố đầu tiên của NVC đòi hỏi chúng ta tách biệt “quan sát” (observation) và “đánh giá” (evaluation). Điều này sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về cách chúng ta nhìn thế giới xung quanh và cách mà chúng ta phản ứng với nó. Có lẽ tất cả chúng ta đều đã trải qua giai đoạn đầu của nhận thức khi điều mà chúng ta nghĩ là mô tả thông tin hóa ra lại là một quan sát trộn lẫn với đánh giá. Khám phá điều cốt lõi này này mang lại cho chúng ta không gian để hiểu rõ hơn về bản thân cũng như để lựa chọn nơi mình sẽ hướng sự chú ý.
Bộ não, một cơ quan được hình thành thông qua những trải nghiệm của con người trong hàng nghìn năm, được tạo ra với mục đích sinh tồn, tức là bảo vệ chủ nhân của nó. Cách thức bộ não hoạt động đó là tiếp nhận thông tin và ngay lập tức sắp xếp, diễn giải những thông tin để xác định tình huống trước mắt là nguy hiểm hay an toàn? Cần kết nối hay phòng vệ?
Khi thực hành theo quy trình của Giao tiếp trắc ẩn, chúng ta được mời gọi tập trung vào sự nhận thức và sự tò mò về những phản ứng sinh học này, dành cho nó một cái nhìn trắc ẩn. Đơn giản là lùi lại một bước, chúng ta có thể suy ngẫm về những tín hiệu (observation) đã kích hoạt sự đánh giá (evaluation) và khám phá xem liệu hành vi của chúng ta có là một phản ứng bốc đồng của tiềm thức hay là một hành động có ý thức.
Khi tạm dừng để quan sát, chúng ta đã tạo ra không gian để tự nhận thức. Bằng cách nhìn ra điều gì đang gây kích thích, chúng ta hoàn toàn có thể lựa chọn cách hành động. Với thực hành chúng ta có thể học cách nhận biết liệu bản thân có đang phản ứng với hiện tại hay những câu chuyện trong quá khứ.
Nói như vậy không có nghĩa là Giao tiếp trắc ẩn yêu cầu chúng ta loại bỏ hoàn toàn sự đánh giá, mà phương pháp này khuyến khích chúng ta nhận thức từ tất cả giác quan nhằm tăng khả năng phản hồi có ý thức. Khi quan sát những suy nghĩ mà không tin tưởng và bị chúng kéo theo chúng ta có thể khai thác được khả năng não bộ và đặc biệt là Khơi gợi sự trắc ẩn và kết nối với người khác.
SỨC MẠNH VÀ GIỚI HẠN CỦA SỰ ĐÁNH GIÁ
Khả năng đánh giá nhanh các kích thích là một chiến lược sinh tồn của não. Nhưng giá trị của
sự đánh giá còn vượt xa điều đó. Đánh giá điều gì là an toàn và điều gì là mối đe dọa góp phần vào
sự sống còn của loài chúng ta. Khả năng đánh giá của chúng ta cũng có thể vô cùng có giá trị. Đánh giá
có thể giúp chúng ta xác định liệu điều chúng ta đang trải qua có phù hợp với nhu cầu hay không.
Ví dụ khi chúng ta tổ chức ăn uống cùng bạn bè thì nhu cầu vui vẻ, kết nói và thực phẩm sẽ là những thứ chi phối chiến lược hành động. Lúc này ta cần đánh giá tinh hình về lượng thức ăn, không gian tổ chức trước khi có những hành vi cụ thể.
Là con người, chúng ta cũng là những sinh vật tạo ra ý nghĩa. Nhu cầu hiểu biết, một ý thức nội tại về trật tự, tính sáng tạo và mục tiêu thúc đẩy chúng ta gán ý nghĩa cho thế giới của mình.
Tuy nhiên, sự đánh giá thường kết hợp những suy nghĩ, đánh giá đạo đức, giả định và các chuẩn mực. Những diễn giải của chúng ta là những câu chuyện mà chúng ta thường xuyên tiếp thu mà không thực sự nhận ra.
Một khi quan sát trộn lẫn với đánh giá, chúng ta nhầm lẫn giữa những suy nghĩ, phán đoán và những gì đang diễn ra một cách thực tế Chúng ta có xu hướng coi những đánh giá của mình như một sự thật.
Ví dụ: Khi nhìn thấy một người đàn ông bước qua một người vô gia cư mà không giúp đỡ chúng ta có thể ngay ập tức nghĩ rằng: “Anh ta thật lạnh lùng”, nhưng sự thật đơn giản là anh ta đã thực hiện hành vi bước qua mà thôi, nó chưa chắc đã mang ý nghĩa như câu chuyện chúng ta đang vẽ trong đầu mình.
Việc kết hợp các quan sát với đánh giá trong mối quan hệ giữa các cá nhân có thể được coi là một tấn công hoặc đổ lỗi, kích hoạt khả năng phòng thủ và ngắt mạch cảm xúc.
Trộn lẫn hai thứ gia vị này khiến chúng ta có xu hướng phản ứng chủ yếu từ câu chuyện được nội tâm hóa của mình hơn là từ những gì mắt thấy, tai nghe. Bất cứ khi nào nhận thấy những dấu hiệu của sự phán đoán, suy diễn chúng ta cần dừng lại để khám phá ra những niềm tin cũ đang vận hành bên trong và câu chuyện mà tiềm thức đang vẽ ra. Chừng nào những lối mòn tư duy còn được sử dụng trong giao tiếp thì những phản ứng phòng vệ của người nghe sẽ luôn được dung để đánh trả lại những lời đánh giá này.
HÃY SUY NGHĨ NHƯ MỘT NHÀ BIÊN KỊCH
Bước đầu tiên này của quy trình Giao tiếp trắc ẩn giúp xác định xem những gì chúng ta nhìn thấy, nghe thấy, ngửi thấy, chạm vào có tác động như thế nào đến đến trải nghiệm của bản thân:
“Khi tôi nhìn thấy/nghe thấy…”
Chúng ta cũng có thể quan sát những suy nghĩ, ký ức, tưởng tượng xem chúng đưa đến những hình ảnh và ngôn từ nào:
“Khi tôi nhớ về/tưởng tượng…”
Mục đích của việc chia sẻ sự quan sát này là để tạo ra một bức tranh chung, cụ thể cho cuộc đối thoại giữa đôi bên và từ đó xây dựng một cây cầu kết nối.
Việc quan sát NVC nhằm mục đích sắp xếp trải nghiệm cảm giác của chúng ta từ các ý kiến, niềm tin và bất kỳ khuôn khổ hoặc ngôn ngữ ngụ ý đánh giá đạo đức. Dừng lại để quan sát chúng ta sẽ thấy rằng tâm trí đang tạo ra ý nghĩa cho mị thứ bằng lối diễn giải ưa thích của nó.
Trong mỗi tình huống hãy tưởng tượng bản thân là một nhà biên kịch có nhiệm vụ miêu tả cụ thể vai diễn của các diễn viên. Sẽ chẳng ích gì nếu biên kịch viết: “John đối xử thiếu tôn trọng với mẹ sau 2 phút trò chuyện”. Điều này sẽ khiến các diễn viên bối rối và không đưa ra định hướng về những gì họ cần nói và làm.
Người viết kịch bản phải bao gồm cả lời thoại và hành động: John ngồi vào bàn. Anh ấy nhìn qua bàn về phía mẹ mình và hét lên, “Mẹ là một người mẹ tồi tệ! Con ghét mẹ!!” và dùng tay phải quẹt đĩa thịt xông khói và trứng chưa ăn hết xuống sàn, làm vỡ đĩa, rồi đột ngột rời khỏi phòng và đóng sầm cửa lại sau lưng. Người mẹ bắt đầu khóc khi di chuyển để nhặt những mảnh vỡ trên sàn.
Để có một quan sát rõ ràng, hãy:
- Học cách mô tả rõ ràng và chính xác những gì đang thực sự xảy ra.
- Nói bằng những lời nói, hành vi và hành động mà mọi người có mặt đều có thể quan sát được.
- Hãy bỏ đi những đánh giá và diễn giải của bạn.
- Bạn sẽ có cơ hội trình bày rõ ràng những gì đang diễn ra bên trong mình khi bạn thấu hiểu cảm xúc và nhu cầu của mình.
KÝ ỨC VÀ GIAO TIẾP
Ký ức có thể là một con dốc trơn trượt. Nếu chúng ta đang nhớ lại một sự kiện trong quá khứ, khả năng cao là sẽ không có sự thống nhất về những gì đã xảy ra. Trừ khi bạn có bản ghi lại sự kiện nếu không rất có thể không có hồi ức nào của bạn là chính xác.
Trong khi chúng ta có thể so sánh ký ức của mình với một chiếc máy ảnh, lưu giữ từng khoảnh khắc một cách chi tiết hoàn hảo như nó đã diễn ra, thì thực tế đáng buồn là ký ức của chúng ta giống như một bức tranh ghép, đôi khi được ghép lại với nhau một cách thô sơ, thỉnh thoảng có thêm chút tô điểm hoặc thậm chí là bịa đặt hoàn toàn.
Vì vậy, đừng bận tâm tìm hiểu xem ai đúng hay sai về những gì đã xảy ra. Nó sẽ không giúp ích gì. Nó sẽ chỉ thêm dầu vào lửa. Thay vào đó hãy tập trung vào thời điểm hiện tại, vào cảm giác NGAY BÂY GIỜ của bạn và những nhu cầu đang nảy sinh trong bạn NGAY BÂY GIỜ.
Ví dụ: “Trong vài ngày qua, tôi đã theo dõi rằng tôi vẫn cảm thấy tổn thương và bực bội khi nghĩ lại cuộc trò chuyện của chúng tôi vào tuần trước trên ô tô khi chúng tôi đến thăm bố mẹ tôi. Tôi nghĩ cả hai chúng tôi đều có thể đồng ý rằng mọi việc không diễn ra suôn sẻ và không ai trong chúng tôi cảm thấy được người kia lắng nghe. Tôi muốn quay lại cuộc trò chuyện ngay bây giờ hoặc vào thời điểm phù hợp với cả hai chúng tôi với mục tiêu là cả hai chúng tôi đều cảm thấy thực sự được lắng nghe. Tôi không thích việc không thảo luận về vấn đề này sẽ tạo ra khoảng cách giữa chúng tôi. Bạn có sẵn lòng làm điều này với tôi không?”
Một cuộc trò chuyện đề cập đến một sự kiện trong quá khứ có nhiều khả năng dẫn đến sự gắn kết gắn kết hơn nếu nó tập trung vào cảm xúc và nhu cầu ở thời điểm hiện tại hơn là ai đã nói gì.
Biên tập: Ngọc Phạm
